بدیهی است که این کتاب تالیف عالم جلیل القدر و بزرگ شیعه، مقدس اردبیلی _ اعلی الله مقامه الشریف_ می باشد اما به دلیل اینکه سران فرقه های گوناگون صوفیه به طور قطع نتوانسته اند مراتب زهد و تقوا و درجات علمی و معنوی مقدس اردبیلی _قدس سره_ را انکار نمایند و آن بزرگوار نیز در مذمت و لعن صوفیه، روایات و مطالب فراوانی در حدیقة الشیعه آورده است. به عنوان نمونه در آنجا که می نویسد :

« پس بدانکه صوفیه قاطبتا از مخالفین ائمه معصومین _علیهم السلام_ هستند و از امام معصوم، حدیث بسیار در طعن ایشان منقول است و ... و اکثر ائمه معصومین _علیهم السلام_، بلکه رسول، حضرت ربّ العالمین _صلی الله علیه و آله_ نیز، این طایفه را لعنت کرده اند و از لعنت کردن خدا و لعنت کردن ملائکه بر ایشانف خبر داده اند، لکن بعضی از آنها دعوی علم کرده اند و از آن بی خبر بوده اند که راضی به این طریقه شدند و جمعی تقیه نام کرده، آن را پنهان داشتند و جماعتی میل به دنیا کرده، در إخفای آن کوشیده اند، بلکه بعضی آن طریقه مذمومه را دانسته (شناخته)، امّا جهت دنیا و نفع دنیا، در پیش گرفته اند »

(حدیقة الشیعه، مقدس اردبیلی، ص 563، چاپ انتشارات معارف اسلامی تهران، و یا انتشارات علمیه اسلامیه)

لذا صوفیان سعی نموده اند تا انتساب این کتاب را به مقدس اردبیلی نفی نمایند، چنانکه معصوم علیشاه شیرازی، چنین مدعی است که : « بر حسب تحقیق، این کتاب از مقدس نیست لوجوه العدیده »

(طرائق الحقایق، ج1/ص186)

اما حقیقت مطلب چیست؟...

در پاسخ افرادی همانند معصوم علیشاه شیرازی می گوییم :

عده کثیری از علمای شیعه، کتاب حدیقة الشیعة را از آثار مرحوم مقدس اردبیلی می دانند و ما برای نمونه به ذکر نام عده ای از آنان اکتفا می نماییم زیرا برای عقلا، اشاره کافی است :

الف) دیدگاه شیخ حر عاملی _قدس سره_ در مورد حدیقة الشیعه

ایشان می فرماید : « المولی الاجل الاکمل احمد بن محمد الاردبیلی، کان عالما، فاضلا، مدققا، عابدا، ثقة، ورعا، عظیم الشأن، جلیل القدر، معاصرا لشیخنا البهائیّ، له کتب منها ک شرح الارشاد الکبیر لم یتمّ و تفسیر آیات الاحکام و حدیقة الشیعه و غیر ذلک »

(أمل الآمل،ج2/ص23 چاپ دارالکتاب اسلامی قم)

ب) دیدگاه آیت الله خویی _قدس سره_ در مورد حدیقة الشیعه

ایشان در اثر ارزشمند خود در رجال، کتاب حدیقة الشیعة را از مرحوم مقدس اردبیلی دانسته است و به کتاب تذکرة المتبحرین شیخ حر عاملی استناد نموده و عین عبارت شیخ حر عاملی را ذکر نموده است.

(معجم رجال الحدیث، ج2 ص225 چاپ بیروت)

ج) دیدگاه حاج آقا بزرگ تهرانی _قدس سره_ در مورد حدیقة الشیعه

حاج اقا بزرگ تهرانی در مورد این کتاب و نسبت ان به مقدس اردبیلی چنین می نویسد : « حدیقة الشیعة فارسی فی إثبات النبوة الخاصة و الإمامة فی المجلدین، قد طبع المجلد للثانی منه فی الامامة فی بدو سلطنة ناصرالدین شاه (1265) و مرة الثانیة فی (1279) فیه اثبات امامة امیر المومنین علیه السلام و فضائله و مناقبه و اثبات امامة سائر الائمة الطاهرین _علیهم السلام_ نسخة منه عند سید ابی القاسم اصفهانی فی النجف تاریخ کتابها (1078) صرح الکتاب بأنه من تألیف المولی المقدس الورع الزاهد المولی، احمد بن محمد الاردبیلی المتوفی (993) کما صرح به فی « أمل الآمل » و « الّلولوة » و « البلغة » و غیرها أیضا، و صرح المصنف نفسه باسمه فی أواخر ذکره لفرق الصوفیه عند مشاهدته زیارة أهل اصفهان لقبر الفتوح العجلی و قد نقل فیه عن سائر تصانیفه کما عین مواضعها شیخنا فی « خاتمة المستدرک ص396 » و مع ذلک الوضوح لا وجه لإنکار العارف المعاصر فی « طرائق الحقائق » کونه تألیف المقدس الاردبیلی بإدّعاء أن المقدس نفسه کان من الصوفیه فلا یکتب فی ذمّهم مثل هذا الکتاب »

(الذریعة إلی تصانیف الشیعه، ج6 ص385، چاپ دار الأضواء بیروت)

د) دیدگاه محدث قمی _قدس سره_ در مورد حدیقة الشیعه

وی در مورد مقدس اردبیلی چنین می نویسد : « مولای بزرگوار، عالم ربّانی و محقق فقیه صمدانی، مولای ما احمد بن محمد اردبیلی نجفی، حال او در وثاقت و جلالت و فضل و نبالت و زهد و دیانت و پارسائی و امانت، مشهورتر از این است که قلم آن را نگاشته و یا رقم بیان کند، عالمی متکلّم و فقیهی عظیم الشأن و جلیل القدر و رفیع المنزله، اورع اهل زمان و اعبد و اتقای آنان بوده و کافی است در این مطلب آنچه علامه مجلسی رحمة الله علیه گوید : و محقق اردبیلی در ورع و تقوا و زهد و فضل به نهایت مقام رسیده و در میان متقدّمین و متأخرین، مانند آن شنیده نشده، جمع کرده، خداوند میان او و میان ائمه طاهرین _علیهم السلام_ را ..... برای آن بزرگوار، تصنیفات خوبی است که از آنها است : 1. آیات الاحکام    2. مجمع البرهان شرح بر ارشاد    3. حدیقة الشیعة »

(مشاهیر دانشمندان اسلام، ج4 ص242 و 243، چاپ انتشارات کتابفروشی اسلامیه تهران)

ه) دیدگاه میرزا محمد تنکابنی _قدس سره_ در مورد حدیقة الشیعه

ایشان می نویسد : « احمد بن محمد اردبیلی مشهور به مقدس اردبیلی و معروف به محقق اردبیلی، از مشاهیر جهابذه محققین از فضلاء روزگار و از صنادید مدققین فضلاء اعصار و از معاریف مقدسین و متورعین احبار و اخبار است ... و از جمله تألیفات او کتاب حدیقة الشیعة است و بعضی که آن کتاب از مقدس نیست و این سخن را نسبت به علامه مجلسی داده اند و این غلط است و انکار مجلسی معلوم نگردیده و جمعی بسیار از اعیان علماء، شهادت بر آن داده اند که این کتاب از مقدس اردبیلی است مانند صاحب حدائق و شیخ عبدالله بن صالح و شیخ سلیمان بن عبدالله مأخوزی و غیر ایشان و از جمله تألیفات او حاشیه بر شرح مختصر اصول عضدی است، فی الحقیقة محقق و مدقق بوده و در هر مسئله بدیهیة تشکیک کرده، رحمه الله تعالی »

(قصص العلماء تنکابنی، ص 342 و 346، چاپ کتابفروشی علمیه اسلامیه تهران)

و) دیدگاه محدث نوری _قدس سره_ در مورد حدیقة الشیعه

ایشان در کتاب خود این چنین می نگارد : « چون صوفیه زشتی ها و مفاسد خود را در این کتاب (حدیقة الشیعة) خواندند و مقام و عظمت مولف را نزد جامعه دیدند، نتوانستند برای مقدس اردبیلی حرفی بسازند، از همین رو، نسبت کتاب را به ایشان منکر شدند ...

و در ادامه می گوید : « حدیقه از خود مقدس اردبیلی است »

(صوفی و صوفیگری، ج2، ص1005 – مستدرک الوسائل «رحلی» ،جلد3، ص393)

ز) دیدگاه علامه ممقانی _قدس سره_ در مورد حدیقة الشیعه

ایشان در کتاب خود تصریح می نماید : « کتاب حدیقة الشیعه از مقدس اردبیلی است »

(تنقیح المقال، جلد1، ص80)

ح) دیدگاه ملاّ محمد طاهر قمّی _قدی سره_ در مورد حدیقة الشیعة

ایشان که از علمای معاصر مقدس اردبیلی بوده است، در کتاب « ملاذالاخیار »، حدیقة الشیعه را از تالیفات مقدس اردبیلی دانسته است.

(حقیقة العرفان، ص47)

ط) دیدگاه علامه خویی _قدس سره_ در مورد حدیقة الشیعة

ایشان در انتساب کتاب حدیقة الشیعه به مقدس اردبیلی می نویسد : « و منهم وحید العصر فی الزهد و الورع و الامانة، و فرید الدهر فی الفضل و التقدّس و الدیانة، صاحب الملکات القدسیة و الصفات الملکیّة، و مظهر المقامات الزاهرة و الکرامات الباهرة، الواصل الی حضرة ولیّ الرحمن سید الانس و الجان امام العصر و الزمان سلام الله علیه و علی آبائه، العالم العلم الفقیه، المتکلّم الاوحد، مولینا احمد بن محمد ، المعروف بالمقدس الاردبیلی، افاض الله علی تربته انوار رحمته، فقد ذکر فصلا مفصلا فی المجلد الثانی من کتاب حدیقة الشیعة عند ذکر احوال الصادق علیه السلام فی مطاعن الصوفیه و شرح احوالهم و تفصیل فرقهم المختلفة، من اراد الاطّلاع علیها، فلیراجع الیه »

(شرح نهج البلاغه علامه خویی، جلد13، ص383 و 384، چاپ کتابفروشی اسلامیه تهران)

ی) دیدگاه آیت الله حاج شیخ ذبیح الله محلاّتی _قدس سره_ در مورد حدیقة الشیعه

ایشان می نویسد : « مقدس اردبیلی رضوان الله علیه در حدیقة الشیعة به سند صحیح از احمد بن محمد بن ابی نصر بزنطی و اسماعیل بن بزیع از حضرت امام رضا علیه السلام روایت کرده که آن حضرت فرمود ....

(کشف الاشتباه، ص276)

به طور خلاصه می توان اثبات این مطلب را در این منابع جستجو نمود : « شیخ حر عاملی » در کتاب: « امل الآمل »، جلد 2،ص 23 و آیت الله العظمی خوئی در کتاب: « معجم رجال الحدیث » جلد2، ص 225 چاپ بیروت و حاج آقا بزرگ تهرانی در کتاب: « الذرّیعة الی تصانیف الشیعه » جلد 6،ص 385 و محدث قمی در کتاب: « مشاهیر دانشمندان اسلام »، جلد 4، ص 242 ، « ترجمه ی الکنی و الالقاب » و میرزا محمد تنکابنی در کتاب: « قصص العلماء »، ص 342 و محدث نوری در کتاب: « مستدرک الوسایل رحلی » جلد3، ص 393 و علامه ممقانی در کتاب: « تنقیح المقال » جلد 1، ص 80 و علامه محمد طاهر قمی در کتاب: « ملاذالأخیار » و علامه محلاتی در کتاب: « کشف الاشتباه »،ص 276 و علامه خوئی در « شرح نهج البلاغه »، جلد 13، ص386.

بنابراین مسلم و محرز است که کتاب « حدیقة الشیعه » ار تألیفات مقدس اردبیلی است و به قول محدث نوری، « مستدرک الوسایل جلد 3» چون صوفیه، زشتی ها و مفاسد خود را در این کتاب « حدیقة الشیعه » خوانده اند و مقام و عظمت مولف را نزد جامعه دیدند، نتوانستند برای مقدس اردبیلی حرفی بسازند و از همین رو نسبت کتاب را به ایشان منکر شدند.

والسلام علی من اتبع الهدی

برگرفته از تالیف حجة الاسلام محمد مردانی « تحقیقی در تصوف و عرفان »